Η προσωποκεντρική θεωρία του Carl Rogers δεν αφορά μόνο την ψυχοθεραπεία και τη συμβουλευτική ψυχικής υγείας, αλλά επεκτείνεται στην εκπαίδευση και στην παιδαγωγική πρακτική. Ο ίδιος ο Rogers ως ακαδημαϊκός άρχισε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 να ασκεί κριτική στο υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, να διατυπώνει την παιδαγωγική του φιλοσοφία και παράλληλα να εφαρμόζει ο ίδιος τις πρωτοποριακές παιδαγωγικές του μεθόδους, θέτοντας ως στόχο το συνδυασμό της εμπειρικής με τη γνωστική μάθηση και προτείνοντας στην ουσία ένα δημοκρατικό μοντέλο εκπαίδευσης.

Ο Carl Rogers παρατήρησε ότι το σχολείο είναι μια δυσάρεστη εμπειρία για τους μαθητές, καθώς προωθεί τη βαθμοθηρία, είναι αυταρχικό και εστιάζει στη γνωστική μάθηση -η οποία κατ’ εξοχήν απευθύνεται στη νόηση- αφήνοντας εν τέλει «απ’ έξω» τα συναισθήματα και το σύνολο της προσωπικότητας του κάθε μαθητή. Μοναδικός φορέας της γνώσης και αυθεντία σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι ο εκπαιδευτικός, ενώ οι μαθητές πρέπει να υπακούν χωρίς να υπάρχουν περιθώρια αυτενέργειας. Ο Carl Rogers κατέκρινε την πρακτική της στείρας αποστήθισης, καθώς και την πεποίθηση ότι η τάξη μπορεί να διατηρηθεί και οι μαθητές να ελεγχθούν, μόνο αν κυριαρχεί καθεστώς φόβου. Διαφώνησε με την παθητικοποίηση των μαθητών, με τον εξευτελισμό τους από τους εκπαιδευτικούς μέσω λεκτικής και σωματικής βίας και διαπίστωσε ότι σε ένα τέτοιο σχολειό η δημοκρατία και οι αξίες της περιφρονούνται, καλλιεργείται ο ανταγωνισμός και δεν υπάρχει διάθεση για μάθηση.

Ο Carl Rogers θεώρησε ισότιμης σπουδαιότητας τόσο τη γνωστική και τη συναισθηματική ανάπτυξη όσο και την ανάπτυξη της κοινωνικής υπευθυνότητας. Γι’ αυτό υποστήριξε ότι η εκπαίδευση πρέπει να συνδυάζει την εμπειρική με τη γνωστική μάθηση και να επιτρέπει στην τάξη τη δημιουργία ενός κλίματος, μέσα στο οποίο το παιδί θα αισθάνεται ελεύθερο να κάνει λάθη και να μαθαίνει από το περιβάλλον, τους συμμαθητές, τους εκπαιδευτικούς και από την ίδια του την εμπειρία.

Σκοπός της αγωγής κατά τον Carl Rogers είναι να ανακτήσει ο κάθε μαθητής την έξαψη της μάθησης, που ήταν παρούσα στην παιδική του ηλικία και να «μάθει πώς να μαθαίνει» καλλιεργώντας συνολικά την προσωπικότητά του, κατακτώντας την αυτονομία του και οδηγούμενος τελικά στη δια βίου μάθηση.

Η ποιότητα της σχέσης μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή και οι επικρατούσες συνθήκες στη σχολική τάξη είναι πολύ σημαντικές, γιατί από αυτές εξαρτάται κατά πολύ η πορεία της μαθησιακής διαδικασίας. Πιο συγκεκριμένα, αν η σχέση εκπαιδευτικού-μαθητή χαρακτηρίζεται από δυσπιστία, το κλίμα είναι επικριτικό και αυταρχικό και καλλιεργούνται συναισθήματα ανασφάλειας, ανεπάρκειας και μειονεξίας, τότε δεν προάγεται η μάθηση, γιατί οι μαθητές αισθάνονται τον φόβο της ματαίωσης και δεν νιώθουν εμπιστοσύνη. Αν όμως η σχέση είναι μια σχέση βοήθειας, μία διευκολυντική σχέση, τότε ο μαθητής θα εμπιστευθεί τον εαυτό του, θα ανακαλύψει σταδιακά την ταυτότητα του -το «πρόσωπό» του- και κατ’ επέκταση θα αναγνωρίσει τι του αρέσει και τι προτιμά να μαθαίνει. Εν συντομία οι τρεις βασικές διευκολυντικές στάσεις που ο εκπαιδευτικός χρειάζεται να έχει προς στους μαθητές του είναι οι εξής:

1. Η Ενσυναίσθηση: Ο εκπαιδευτικός μπαίνει στη θέση του μαθητή και διαθέτει ευαίσθητη επίγνωση του πώς φαίνεται η διεργασία της εκπαίδευσης και της μάθησης στον κάθε ένα και στην κάθε μία ξεχωριστά.
2.  Η Αποδοχή: Ο εκπαιδευτικός αποδέχεται και δείχνει σεβασμό για τον κάθε μαθητή, ως ξεχωριστό πρόσωπο στο σύνολο της προσωπικότητας του, έστω και αν η συμπεριφορά του δεν είναι αποδεκτή μέσα στην τάξη.
3. Η Συμφωνία/Αυθεντικότητα: Ο εκπαιδευτικός έχει ακριβή αντίληψη των όσων συμβαίνουν εκείνη τη στιγμή στη σχέση του με τους μαθητές και δεν χρησιμοποιεί προσωπεία ή ρόλους. Έτσι, δεν αντιμετωπίζει τους μαθητές του από μια θέση ισχύος, αλλά ως πρόσωπο σε επαφή με ένα άλλο πρόσωπο

Στην παιδαγωγική πράξη η προσωποκεντρική θεωρία του Carl Rogers έφερε μεγάλες αλλαγές, καθώς προωθεί την ομαδοσυνεργατική και εμπειρική μάθηση σε δημοκρατικό κλίμα. Σε ένα τέτοιο σχολείο χρησιμοποιείται κατεξοχήν ο διάλογος και οι μαθητές, ασχολούνται με θέματα τα οποία θεωρούν ουσιαστικά για τη ζωή τους, καθώς και με ζητήματα της επικαιρότητας. Η πληροφορία, δεν διαχωρίζεται από τη δράση, αλλά η μάθηση επιτυγχάνεται μέσω και της ανακάλυψης και το μάθημα γίνεται αντιληπτό ως μια εμπειρία, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί, για να λυθούν προβλήματα που πράγματι απασχολούν τους μαθητές.

Οι εκπαιδευτικοί παρέχουν ως πηγή γνώσης τον ίδιο τους τον εαυτό, αλλά και πολλές πηγές γνώσης και εποπτικά μέσα διδασκαλίας, τα οποία τίθενται στη διάθεση των μαθητών και δεν τους επιβάλλονται. Οι μαθητές, επίσης, μπορούν να προσθέσουν πηγές μάθησης και συχνά δουλεύουν σε ομάδες, βάσει των ενδιαφερόντων τους. Ως άμεσο αποτέλεσμα του προηγούμενου, ο κάθε μαθητής σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό, ο οποίος έχει ρόλο συντονιστικό και βοηθητικό, αναπτύσσει το δικό του πρόγραμμα μάθησης, μαθαίνει να αξιολογεί τον εαυτό του και πάνω απ’ όλα αγαπά τη διαδικασία της μάθησης.

Γράφει η Ελίνα Καρτσωνάκη, M.Sc.