Οδηγίες για την Άσκηση της Προσωποκεντρικής & Βιωματικής Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας από Απόσταση

Γράφει ο Ευάγγελος Καναβιτσάς και η Δρ. Σοφία Μπαλαμούτσου

Οδηγίες για την Άσκηση της Προσωποκεντρικής & Βιωματικής Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας από Απόσταση για Επαγγελματίες Προσωποκεντρικής και Βιωματικής Προσέγγισης

Η προσωποκεντρική συμβουλευτική και η ψυχοθεραπεία από απόσταση μέσω διαδικτύου, τηλεφώνου ή μηνυμάτων είναι μια σχετικά πρόσφατη πρακτική: Πολλοί προσωποκεντρικοί επαγγελματίες την έχουν εντάξει στην εργασιακή τους ρουτίνα, σαν ένα εργαλείο που i) καθιστά τη διαδικασία δυνατή για ανθρώπους, που για οποιοδήποτε λόγο δεν μπορούν να μετακινηθούν ii) εξυπηρετεί τη συνέχιση της συμβουλευτικής διαδικασίας σε παλιές θεραπευτικές σχέσεις, όταν ο πελάτης ή ο προσωποκεντρικός σύμβουλος ή ψυχοθεραπευτής απομακρύνεται γεωγραφικά iii) Επιλέγεται λόγω της εξοικονόμησης χρόνου μετακίνησης από τους πελάτες και iv) για κάποιους πελάτες η γεωγραφική απόσταση τους είναι βοηθητική να τολμήσουν να ξεκινήσουν και να εμπλακούν σε μια θεραπευτική σχέση.

Ωστόσο, αρκετοί προσωποκεντρικοί επαγγελματίες δεν επιθυμούν να δουλεύουν από απόσταση για διαφόρους λόγους, κάτι που συνδέεται με το γεγονός πως η προσωποκεντρική συμβουλευτική από απόσταση είναι μια διαφορετικού είδους συμβουλευτική διαδικασία, αν και στηρίζεται στις ίδιες θεωρητικές αρχές και αξίες που τα μοντέλα συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας προτείνουν. Για το λόγο αυτό επισημαίνονται κάποια κεντρικά θέματα που ενδέχεται να βοηθήσουν τους προσωποκεντρικούς και βιωματικούς συμβούλους και ψυχοθεραπευτές στη δουλειά τους από απόσταση:

1. Για τους καινούριους πελάτες το ξεκίνημα της σχέσης, όπως και στην προσωποκεντρική συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία πρόσωπο με πρόσωπο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό: Ο προσωποκεντρικός σύμβουλος ή ψυχοθεραπευτής θα πρέπει να αποφασίσει αν μπορεί και αν θέλει να δουλέψει θεραπευτικά με έναν πελάτη, αν θα χρειαστεί να τον παραπέμψει παράλληλα και σε κάποιον άλλον ειδικό, αν υπάρχουν θέματα επικινδυνότητας και πώς μπορεί να διασφαλίσει την ασφάλεια του πελάτη του και αν υπάρχουν ειδικά θέματα στη σχέση του με τον εκάστοτε πελάτη που προβληματίζουν και πρέπει να μπουν κάτω από τον μεγεθυντικό φακό της εποπτείας. Τα παραπάνω, όπως και στην προσωποκεντρική πρόσωπο με πρόσωπο συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία, δεν είναι πάντα εφικτό να αποφασιστούν μέσα στην πρώτη συνεδρία και οι σύμβουλοι ή ψυχοθεραπευτές μπορούν να επιτρέπουν στον εαυτό τους να μην δεσμεύονται σε συμβόλαια μέχρι να βεβαιωθούν, είτε μόνοι τους είτε με βοήθεια, πως με έναν καινούριο πελάτη νιώθουν αρκετά ασφαλείς να δοκιμάσουν να δομήσουν μια στέρεα θεραπευτική σχέση.
2. Για τους παλιότερους πελάτες που μια σχέση πρόσωπο με πρόσωπο επιχειρείται να συνεχιστεί σαν σχέση από απόσταση, ισχύει πως ουσιαστικά προτείνεται η εισαγωγή ενός νέου συμβολαίου: Θέματα που έχουν να κάνουν με το απόρρητο, την πληρωμή, τις ακυρώσεις κ.α. θα χρειαστεί να συμφωνηθούν εκ νέου, ώστε η διαδικασία να συνεχιστεί πάνω σε στέρεες βάσεις. Ωστόσο, στη σχέση από απόσταση αλλάζει ο τόπος της συμβουλευτικής ή ψυχοθεραπείας και υπεισέρχεται ένα καινούριο μέσο. Για αυτό το λόγο πάντα υπάρχει η περίπτωση είτε για τον προσωποκεντρικό σύμβουλο ή ψυχοθεραπευτή είτε για τον πελάτη είτε και για τους δύο, να μην είναι ομαλή ή βατή η μετάβαση στη διαδικασία από απόσταση. Ο προσωποκεντρικός σύμβουλος ή ψυχοθεραπευτής μπορεί να στηριχτεί στην προσωπική του εποπτεία  και να εξετάσει τις προκλήσεις που βάζει το νέο μέσο και ενδεχομένως, στα πλαίσια της αυθεντικότητάς του, να επικοινωνήσει αυτή τη δυσκολία, να τη διερευνήσει στη σχέση του με τον πελάτη του και να αποφασίσουν μαζί για το πώς θα συνεχίσουν.
3. Αν και από μια άποψη η προσωποκεντρική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία από απόσταση για τον προσωποκεντρικό σύμβουλο και τον ψυχοθεραπευτή μπορεί να μοιάζει εξυπηρετική, καθώς μπορεί να γίνεται από την άνεση του σπιτιού του, χωρίς π.χ. να χρειάζεται απαραίτητα ο χώρος να είναι τακτοποιημένος ή στην τηλεφωνική διαδικασία ο σύμβουλος ή ψυχοθεραπευτής να είναι ενδεδυμένος ανάλογα, αυτό δεν σημαίνει πως είναι πιο εύκολη: Η προσωποκεντρική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία από απόσταση παρουσιάζει την πρόκληση πως πολλά από τα μη λεκτικά μηνύματα του προσωποκεντρικού συμβούλου ή ψυχοθεραπευτή και του πελάτη φιλτράρονται και φτάνουν πιο δύσκολα στον αποδέκτη τους. Για πολλούς προσωποκεντρικούς συμβούλους ή ψυχοθεραπευτές που δουλεύουν από απόσταση απαιτείται μεγαλύτερη εγρήγορση και προσοχή στη μη λεκτική επικοινωνία του πελάτη και επιπλέον έχουν να αντισταθούν σε πολύ μεγαλύτερους πειρασμούς απόσπασης, όταν βρίσκονται σε χώρο όπου υπάρχουν και άλλα ερεθίσματα. Για αυτούς τους λόγους η επιλογή ενός χώρου με λίγα ερεθίσματα διάσπασης, όπου ο προσωποκεντρικός σύμβουλος ή ο ψυχοθεραπευτής διευκολύνεται να επικεντρωθεί στη συνεδρία, η αυτοφροντίδα του προσωποκεντρικού επαγγελματία και η διατήρησή του σε καλή φυσική και ψυχολογική κατάσταση είναι σημαντικά για να μπορέσει να ανταποκριθεί και να εστιάσει με όλη του την προσοχή τόσο στο περιεχόμενο όσο και στην ατμόσφαιρα κάθε θεραπευτικής σχέσης.
4. Στην προσωποκεντρική συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία από απόσπαση παρεμβάλλεται ανάμεσα στον προσωποκεντρικό επαγγελματία και τον πελάτη ένα τεχνικό μέσο: Κάποια μηχανήματα και μια πλατφόρμα λογισμικού που καθιστούν δυνατή την επικοινωνία. Η καλή απόδοση των τεχνικών αυτών στοιχείων και η καλή ποιότητα επικοινωνίας είναι πολύ σημαντικά για την όσο γίνεται πιο άμεση και αδιασάλευτη επαφή του συμβούλου ή ψυχοθεραπευτή με τον πελάτη. Ο σύμβουλος ή ο ψυχοθεραπευτής καλό θα είναι να έχει εξασφαλίσει την καλή λειτουργία των μηχανημάτων του και της πλατφόρμας του και να έχει εξοικειωθεί με τον χειρισμό τους. Ο πειραματισμός με τη διαδικτυακή επικοινωνία με κάποιον φίλο ή συνάδελφο μπορεί να φανεί βοηθητικός. Την ανάγκη αυτή θα πρέπει να την επικοινωνήσει και στον πελάτη του, αποδίδοντάς του το δικό του μερίδιο για την ποιότητα της μεταξύ τους επικοινωνίας.
5. Η δύσκολη συγκυρία που περνάμε είναι πιθανόν να αποτελεί μια πηγή εξωτερικής έντασης και πίεσης που προβάλλει σε όλους μας επιτακτικά ερωτήματα, εσωτερικά, επαγγελματικά, υπαρξιακά κ.α. Η αυτοφροντίδα των προσωποκεντρικών επαγγελματιών και η στήριξή τους από εποπτεία, προσωπική ψυχοθεραπεία και ό,τι άλλο ταιριάζει στον κάθε έναν από εμάς είναι πρωτίστης σημασίας, πρώτα από όλα για τη δικιά μας ψυχική ισορροπία και αντοχή, που είναι απαραίτητες ποιότητες, στο να φανούμε βοηθητικοί σε άλλους. Ειδικότερα, οι απαντήσεις, οι απορίες, τα συναισθήματα και ό,τι άλλο απορρέει από αυτή την κατάσταση που ζούμε πρέπει να τιμηθούν και να έρθουν στην επίγνωση κάθε προσωποκεντρικό επαγγελματία, ώστε να μπορεί να διακρίνει το δικό του κόσμο, τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις του και να συνδέεται με τους πελάτες του σαν ολόκληρο, διακριτό και αυθεντικό πρόσωπο. 
6. Το φαινόμενο της παρόρμησης (disinhibition effect) έχει παρατηρηθεί συχνά στη συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία εξ αποστάσεως και αναφέρεται στη χαλάρωση των αμυνών και στην παρορμητικότητα που κάνει αυτούς που συμμετέχουν σε διαδικτυακές συνομιλίες να εξομολογούνται γρηγορότερα και πιο ανοιχτά κομμάτια της ζωής τους και της εμπειρίας τους σε χρόνο που δεν θα το έκαναν στην πρόσωπο με πρόσωπο επαφή. Το φαινόμενο αυτό έχει κάποιες φορές το αποτέλεσμα ο πελάτης να νιώσει πως έχει εκτεθεί πολύ γρήγορα και μπορεί να φτάσει μέχρι και το σημείο να εγκαταλείψει πρόωρα τη συνεδρία και έπειτα τη διαδικασία, κάτι που στην πραγματική ζωή πιθανόν να μην το επέτρεπε στον εαυτό του τόσο εύκολα. Η επίγνωση του φαινομένου αυτού από τον προσωποκεντρικό σύμβουλο ή τον θεραπευτή και μια πιθανή σχετική συζήτηση με τον πελάτη του μπορεί να το μετατρέψουν από επικίνδυνο για τη διαδικασία σε γόνιμο, για το πλούσιο υλικό που επιτρέπει να αναδυθεί. Θα βοηθήσει σε αυτό εάν ο πελάτης διαβεβαιωθεί, τόσο στα λόγια όσο και από την στάση του προσωποκεντρικού συμβούλου ή του ψυχοθεραπευτή, πως προσπαθεί να τον ακολουθεί και να τον υποστηρίζει με αμέριστη αποδοχή, εχεμύθεια και σεβασμό σε ό,τι και αν φέρει.

Συχνές Ερωτήσεις

Πώς κάνω συμβόλαιο διαδικτυακά;

• Οι άνθρωποι που θα δείτε διαδικτυακά θα έχουν ανάγκη να σας μιλήσουν άμεσα, εσείς χρειάζεται να κάνετε ένα συμβόλαιο και να συζητήσετε τα παρακάτω:
• Πώς έμαθαν για εσάς; Τι αίτημα έχουν; Αν είναι ασφαλείς; Θέματα εχεμύθειας (π.χ. ακούγεστε εσείς ή ο/η πελάτης/πελάτισσα από άλλους; Εξασφαλίστε ότι έχει γίνει αντιληπτό από τους πελάτες ότι προστατεύονται τα προσωπικά τους δεδομένα)
• Πόσο καιρό θα διαρκέσουν οι συνεδρίες (έχουμε προτείνει ένα διάστημα 3 μηνών δωρεάν αν θέλουν παραπάνω θα επαναδιαπραγματευτείτε ένα συμβόλαιο με αμοιβή).
• Ένα κοντινό άτομο που μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί του/της αν ανησυχείτε για την ασφάλειά τους. Πότε και πώς θα διακόψετε την εχεμύθεια (αν ανησυχείτε για την ασφάλειά τους).
• Πόσο συχνά θα συναντιόσαστε; Δοκιμάστε να έχετε μια σταθερή μέρα και ώρα αλλά ναι, είσαστε ευέλικτοι αν ο πελάτης ή η πελάτισσα κάνει βάρδιες ή έχει πρακτικές δυσκολίες (π.χ. λόγω παιδιών ή άλλων που φροντίζει).
• Συμφωνείστε ποιος θα καλεί, συνήθως ο πελάτης ή η πελάτισσα καλεί τον προσωποκεντρικό σύμβουλο ή ψυχοθεραπευτή.
• Αν αργήσει το ραντεβού σας να «έρθει», δώστε του/της κάποιο χρόνο (15-30 λεπτά). Ίσως να έχει δυσκολίες στη σύνδεση.
• Συμφωνείστε τι θα κάνετε αν διακοπεί η επικοινωνία λόγω τεχνικού προβλήματος (π.χ. θα μιλήσετε τηλεφωνικά μέσω κινητού ή σταθερού, θα επαναπρογραμματίσετε το ραντεβού, θα μιλήσετε μέσω chat, ή sms μηνυμάτων).
• Επικοινωνήστε ότι αυτή είναι μια επαγγελματική σχέση και δεν ενδέχεται να γίνει μια φιλική σχέση (π.χ. δεν θα τους δεχτείτε φίλους στο προσωπικό σας Facebook).
• Πολύ πιθανόν να συνεχίσετε με τα υπάρχοντα ραντεβού σας. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να κάνετε νέο συμβόλαιο.

Τι χρειάζεται να ξέρω για τα τεχνικά θέματα;

Πριν αρχίσετε να προσφέρετε συνεδρίες είναι σημαντικό να αποφασίσετε σε ποια πλατφόρμα θα «συναντιέστε». Γενικά είναι ευθύνη σας να διευκολύνετε και να καθοδηγήσετε τεχνικά τον πελάτη ή την πελάτισσα.

Doxy και το Zoom είναι δωρεάν και ασφαλής (το Zoom σας δίνει τη δυνατότητα για ομαδικές συναντήσεις επίσης). Το Skype είναι μια άλλη επιλογή αλλά δεν είναι encrupted και έτσι δεν είναι ιδιαίτερα ασφαλής.Λιγότερο ασφαλή αλλά συχνά τα προτιμούν οι πελάτες είναι τα παρακάτω:Messenger (μπορείτε να τους αποδεχτείτε στο messenger χωρίς να τους κάνετε φίλους στο Facebook). Viber ή το Whatsapp (μέσω του αριθμού του κινητού τηλεφώνου σας).

Να τονίσουμε ότι δεν είναι η ώρα να πειραματιστείτε με νέες τεχνολογίες. Χρησιμοποιείστε αυτό που νιώθετε εσείς και οι πελάτες σας καλά.

Αν υπάρχουν και άλλα μέλη στο σπίτι σας, διασφαλίστε ότι δεν θα χρησιμοποιούν το internet την ώρα που εσείς θα έχετε συνεδρίες καθώς αυτό θα μειώσει την ποιότητα και την σταθερότητα της σύνδεσης.

Άλλα Σημαντικά Θέματα

Το να μην βλέπετε τον πελάτη ολόκληρο σημαίνει ότι χάνετε σημαντικές πληροφορίες, αλλά συγχρόνως θα αρχίσετε να παρατηρείτε νέες πληροφορίες. Στόχος σας είναι να χρησιμοποιήσετε το νέο μέσο επικοινωνίας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ώστε να δημιουργήσετε νέες δυνατότητες συνάντησης και σχεσιακού βάθους.

Δεν είναι όλες οι περιπτώσεις κατάλληλες για συνεδρίες μέσω διαδικτύου. Ίσως με κάποιους να χρειαστείτε συνεργασία με άλλους επαγγελματίες υγείας. Χρειάζεται να κάνετε μια προσεκτική αξιολόγηση. Κάποιες φορές η απόσταση κάνει αυτή την αξιολόγηση δυσκολότερη. Χρειάζεται να αξιολογήσετε το ρίσκο, όπως ακριβώς θα κάνατε αν ήσασταν σε μια δια ζώσης θεραπευτική συνάντηση. Οι επόμενές σας κινήσεις χρειάζεται να συζητηθούν άμεσα με τον πελάτη/την πελάτισσα, όπως για παράδειγμα αν χρειάζεται να επικοινωνήσετε με τον θεράποντα ιατρό τους ή κάποιο συγγενικό τους πρόσωπο. Χρειάζεται να τους ρωτήσετε τι υποστηρικτικές σχέσεις έχουν και σε ποια δομή θα απευθυνθούν, αν δεν νιώθουν καλά. Καλό θα ήταν να ρωτήσετε τον πελάτη ή την πελάτισσα πού βρίσκονται και αν ακούγονται από άλλους. Στο τέλος της συνεδρίας είναι  καλό να ρωτήσετε πώς είναι και τι σκοπεύουν να κάνουν μετά τη συνεδρία σας, ώστε να ξαναέρθουν και να ξαναέρθετε στο εδώ και τώρα «εκτός οθόνης».

Αν έχετε προσωπικό Facebook χρειάζεται να κάνετε ένα επαγγελματικό facebook, ώστε να μην βλέπουν τις προσωπικές σας αναρτήσεις. Αν έχετε «ανοιχτό» Instagram θα είναι καλό τώρα να το κάνετε «ιδιωτικό», αν έχετε προσωπικές (και όχι επαγγελματικές) πληροφορίες σε άλλη πλατφόρμα αποφασίστε πώς θα διασφαλίστε την ιδιωτικότητά σας, συζητήστε το με τον επόπτη ή την επόπτριά σας. Επίσης, μην τους «ψάχνετε» στο διαδίκτυο (google, facebook, instagram κλπ) καθώς δεν είναι δεοντολογικά ορθό εκτός και αν ανησυχείτε για την ασφάλειά τους.

Η επικοινωνία μεταξύ συνεδριών καλό θα είναι να αφορά μόνο τη διευθέτηση πρακτικών ζητημάτων. Συζητήστε πώς θα διαχειριστείτε μια κρίση και σε ποια περίπτωση δέχεστε μηνύματα μεταξύ συνεδριών και αν απαντάτε. Περαιτέρω σε αυτό συζητήστε με τον επόπτη ή την επόπτριά σας. 

Είναι σημαντικό ο χώρος στον οποίο θα κάνετε τις συνεδρίες να είναι ήσυχος και να μην σας αποσπά την προσοχή. Αν και μπορεί να είναι ένα υπνοδωμάτιο, αυτό που θα φαίνεται από την κάμερα θα πρέπει να είναι σχετικά ουδέτερο και να δίνει όσο το δυνατόν λιγότερες πληροφορίες για εσάς, η τουλάχιστον πληροφορίες που επιθυμείτε να μοιραστείτε με τους πελάτες σας.

Αν δεν αισθάνεστε καλά ή έχετε συμπτώματα του ιού (CONVID-19) είναι σημαντικό να διακόψετε άμεσα τη θεραπευτική σχέση και να φροντίσετε πώς θα παραπέμψετε τον πελάτη/ την πελάτισσά σας.

Εξασφαλίστε ότι έχει γίνει αντιληπτό από τους πελάτες ότι προστατεύονται τα προσωπικά τους δεδομένα.

Αν συνηθίζατε να βάζετε τα ραντεβού σας το ένα μετά το άλλο, θα είναι καλό τώρα να κάνετε τουλάχιστον 10 λεπτά διάλλειμα. Κάποιοι θα χρειαστούν ίσως και μισή ώρα. Σε αυτό το χρόνο καλό είναι να ελέγξετε τεχνικά θέματα, να αναλογιστείτε πώς πήγε η συνεδρία, να ξεκουραστείτε από την οθόνη, να κρατήσετε σημειώσεις. Η θεραπεία διαδικτυακά απαιτεί μεγάλη συγκέντρωση και το διάλλειμα θα σας βοηθήσει να αναλογιστείτε πώς όλο αυτό σας επηρεάζει και να ξεκουραστείτε.

Το παρόν δίνει κάποιες κατευθυντήριες οδηγίες για την άσκηση της προσωποκεντρικής συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας από απόσταση, και δεν αποτελεί μέρος εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Bιβλιογραφία

Anthony, K. Goss, S. Jamieson, A. Palmer, S. Guidelines for Online Counselling & Psychotherapy (3rd Edition)

European Association for Psychotherapy (2020). Interim Advice for Conducting Psychotherapy Online [PDF file]. Retrieved from http://news.europsyche.org/eap_member_information_20_covid-19/EAPonlineGuidance.pdf

British Psychological Society. Supplementary guidance on the use of social media (Accessed October 2015) www.bps.org.uk

General Medical Council (2013) Doctors use of social media www.gmc-uk.org 

Nursing and Midwifery Council (2015) Guidance on using social media responsibly www.nmc.org.uk

British Association for Counselling and Psychotherapy (2019) Good Practice in Action 047 Fact Sheet: Working Online in the Counselling Professions Lutterworth: BACP House.

Warnecke Tom (2020). A few practical tips and ideas to consider that may help with online psychotherapy and supervision [PDF file]. Retrieved from http://news.europsyche.org/eap_member_information_20_covid-19/SomeOnlineTherapyTipsAndIdeas.pdf

Copyright © 2020 Πανελλήνια Ένωση Επαγγελματιών Προσωποκεντρικής & Βιωματικής Προσέγγισης, All rights reserved. Μέλος της Εθνικής Εταιρίας Ψυχοθεραπείας Μέλος της WAPCEPC Μιχαλακοπούλου 104, Αθήνα Email:peepvip@person-centred.gr Website: www.person-centred.gr